Let’s Talk About the Rich: Limitarisme als Antwoord op Ongelijkheid

Je zei ‘limitarisme’ ?

Inderdaad, dit is geen spellingsfout: het gaat dus niet over militarisme maar over limitarisme.
De term werd gelanceerd door collega Ingrid Robeyns die (economische) filosofie doceert in Utrecht. Zij stelt dat het nodig is om naast een gewaarborgd minimuminkomen ook een maximum inkomen in te voeren (een limiet op de rijkdom dus). Arm zijn is erg, maar te rijk zijn is ook niet goed: niet alleen voor de rijken zelf, maar ook niet voor hun medeburgers.

Ik weet zelf niet goed wat ik hierover moet denken (bijvoorbeeld, wanneer is men ‘te rijk’?) maar Ingrid Robeyns heeft wel sterke argumenten.

Onwelzijn

Vooreerst is een te grote ongelijkheid binnen een samenleving voor niemand goed: het leidt tot spanningen, afgunst, stress bij de rijksten zelf… In het boek ‘The Spirit Level’ (2009) tonen Wilkinson & Pickett met allerlei cijfermateriaal een statistisch verband aan tussen de mate van inkomensongelijkheid binnen rijke landen en allerlei kwalen op land-niveau: het wantrouwen in medemensen en instellingen, het aantal moorden, de criminaliteit, de mentale gezondheid van de bevolking, het percentage zwaarlijvige mensen, het alcoholisme en drugsgebruik… De VS steken (als het meest ongelijke land) ook met kop en schouders boven de rest uit wat ‘onwelzijn’ betreft.

Klimaat

Extreme rijkdom is niet goed voor het klimaat, want hoe rijker mensen zijn, hoe meer ze consumeren en CO2 uitstoten. Oxfam rekent ons voor dat de 1% hyperrijken evenveel broeikasgassen uitstoten als de 5 miljard ‘armsten’ (dat is 60% van de aardbewoners). Je kan natuurlijk argumenteren dat een herverdeling van inkomens op zich niet zal leiden tot minder uitstoot; maar dan zal het alvast geen overbodige uitstoot voor luxe-consumptie zijn!

Monopolievorming

Het vermogen van de rijksten zit geconcentreerd in multinationals in diverse sectoren zoals telecom, post, energie, voedingsnijverheid, vastgoed… de macht van die multinationals leidt ook tot ‘marktfalen’ waarbij de prijzen kunstmatig hoog gehouden worden, ten koste van de consumenten. Natuurlijk zijn de armsten daar het grootste slachtoffer van. De piekende inflatie tijdens de COVID- en energiecrisis heeft in de vermelde sectoren enorme winsten opgeleverd en zo het vermogen van de superrijken zelfs een extra boost gegeven. Tegelijk is de koopkracht van de lage inkomens er in die periode (ondanks de automatische indexering) op achteruit gegaan, omdat zij een groot deel van hun budget aan die duurdere basisgoederen spenderen (zoals voeding, huur en energie). Zo wordt het subtiele maar onmiskenbare verband tussen de verrijking aan de top en het geploeter onderaan de inkomensladder duidelijk. De vraag moet dan toch gesteld worden of de privatisering van sectoren zoals post, telecom en energie in het begin van dit millennium een juiste keuze was? En of de landhonger van grote vastgoedbedrijven niet dringend ingeperkt moet worden (een andere vorm van limitarisme dus)?

Overheidsbudget

Nog duidelijker dan de rol van de markten in de stromen tussen arm en rijk is de rol van het overheidsbudget. Niet ten onrechte zet de EU België onder druk om zijn overheidsfinanciën drastisch te saneren, want zonder sanering belanden we in een schuldlawine die de welvaart van de toekomstige generaties bedreigt. Maar dan begint de druk van rechtse partijen om vooral aan de uitgavenzijde te besparen… in de sociale bescherming, terwijl aan de inkomstenzijde het idee van meerwaardebelasting op vermogens op veto’s botst. Voor armoedebestrijders is dit als een strijd van een dwerg tegen een reus. Dit soort onevenwichten is dé graadmeter van het gebrek aan solidariteit in de samenleving.

Democratie

Concentratie van rijkdom in de handen van individuen betekent ook een rechtstreeks gevaar voor de democratie, want ‘rijk’ betekent ook ‘invloedrijk’ en zelfs machtig – met een macht die dreigt te ontsnappen aan democratische controle. Dat was ook de kernboodschap van Thomas Piketty in zijn boek ‘Het kapitaal in de 21^ste eeuw’. Het duidelijkste recente voorbeeld daarvan is Elon Musk, die na het opkopen van Twitter (nu X) zelf ‘uit naam van de vrije meningsuiting’ de vrije loop laat aan fake news en extreem-rechtse berichten in een medium met een half miljard actieve gebruikers. Op die manier is Musk in staat, niet alleen om Donald Trump een grote duw in de rug te geven bij de Amerikaanse verkiezingen, maar ook om de publieke opinie in de wereld te misleiden. Niet voor niets botst X met overheden in China, Australië, de EU en Brazilië. Dezelfde Musk is eigenaar van een enorm satellieten-netwerk dat de kansen in de Russisch-Oekraïense oorlog van de ene dag op de andere kan doen keren. Maar ook in eigen land is het opletten geblazen met de greep van grote vermogens op de media.

Criminaliteit

Gelukkig zijn er onder de rijken ook veel sociaal-voelende ondernemers en mensen met burgerzin. Maar helaas zijn ze dat niet allemaal. Sommigen liggen – ook in België - in het vizier van het gerecht. Erger is het gesteld in ontwikkelingslanden met zwakke overheden, die zich laten omkopen en hun land laten plunderen ten koste van de lokale bevolking. De schandalen in talloze derdewereldlanden zijn gekend: India, Myanmar, Indonesië, Ethiopië, Congo, Mozambique, Mexico, Bolivia, Brazilië…

Hoop

Hoe keren we dit tij? Onze politiek is duidelijk nog niet rijp voor limitarisme en zeker niet voor een maximum-inkomen. Maar de geesten zijn stilaan aan het kantelen. Het oude mantra dat je grote vermogens of bedrijven niet mag belasten omdat ze naar belastingparadijzen zouden verhuizen is al ontkracht: de internationale uitwisseling van financiële gegevens verbetert stelselmatig, en internationale akkoorden over fiscale aangelegenheden liggen op de onderhandelingstafels. De minimumbelasting op multinationals is al verworven. De meeste overheden zijn op zoek naar extra middelen, en dus naar nieuwe belastbare bronnen.

Tijdens de Top van Davos in januari 2024 betoogden zelfs internationale verenigingen van miljonairs (verzameld in het platform ‘Millionnaires for Humanity’) voor (hogere) belastingen op grote fortuinen. Zij zijn ook onze bondgenoten! Laat ons, armenverenigingen, onszelf niet opsluiten in discussies over armoedebestrijding. Laat ons de rijken aanspreken op hun zin voor gelijkheid en rechtvaardigheid.

Ides Nicaise